IΣTOPIA Στ΄
Οι Έλληνες των παροικιών και των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών
Β6
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αρκετοί Έλληνες έφυγαν από τη γενέτειρά τους και μετανάστευσαν, είτε εξαιτίας των πολέμων είτε για οικονομικούς λόγους, σε άλλες περιοχές. Εκεί δημιούργησαν νέες κοινότητες, τις παροικίες.
Η μετανάστευση των Ελλήνων στο εξωτερικό, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, πραγματοποιήθηκε κυρίως σε δυο χρονικές περιόδους. Την πρώτη περίοδο, από τον 15ο έως τον 16ο αιώνα, η μετανάστευση ήταν συνήθως υποχρεωτική. Κατά τη διάρκειά της λόγιοι, ευγενείς και στρατιώτες, άλλοτε μόνοι και άλλοτε συνοδευόμενοι από τις οικογένειές τους, εγκατέλειψαν την υπόδουλη Ελλάδα εξαιτίας των πολεμικών συγκρούσεων και της επέκτασης των Τούρκων.
Οι περισσότεροι πρόσφυγες κατάγονταν από νησιά (Κύπρος, Κρήτη) ή παραθαλάσσια μέρη (Μονεμβασιά, Μάνη, Ναύπλιο, Ήπειρος). Εγκαταστάθηκαν κυρίως σε παραθαλάσσιες πόλεις της Ιταλίας καθώς και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, ιδρύοντας παροικίες.
Οι Έλληνες μετανάστες εξασκούσαν συνήθως το επάγγελμα του στρατιώτη, του ναυτικού, του τεχνίτη, του εμπόρου, του αντιγραφέα χειρογράφων καθώς και του δασκάλου σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Οι άνθρωποι, στη μακραίωνη ιστορία τους, μετακινούνταν από έναν τόπο σ' έναν άλλο είτε πιεζόμενοι από δυσχερείς πολιτικές καταστάσεις είτε για ν' αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας. Τα πολιτικά γεγονότα και οι οικονομικές συγκυρίες δημιουργούσαν κύματα μετανάστευσης συχνά προς συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Η δεύτερη περίοδος της μετανάστευσης, κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, ήταν εθελοντική και ειρηνική, με οικονομικά κυρίως αίτια. Τα εμπορεύματα μεταφέρονταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία προς την Κεντρική Ευρώπη και τη Ρωσία διά ξηράς από συγκεκριμένους δρόμους, με καραβάνια που διέσχιζαν τα Βαλκάνια. Σε αρκετές πόλεις κατά μήκος αυτών των δρόμων εγκαταστάθηκαν Έλληνες.
Την ίδια περίοδο, Έλληνες από τον Πόντο μετακινήθηκαν στον Καύκασο και την Κριμαία ιδρύοντας παροικίες, με γνωστότερη την Οδησσό. Οι Έλληνες από τη Μακεδονία εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Βιέννη, την Τεργέστη, τη Σερβία και την Ουγγαρία, όπου ασχολήθηκαν με το εμπόριο βαμβακερών, δερμάτων, χαλιών και άλλων ειδών. Αρκετοί Έλληνες, τέλος, δραστηριοποιήθηκαν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τη Βλαχία και τη Μολδαβία, περιοχές που κυβερνούσαν Φαναριώτες ηγεμόνες.
Η μετακίνηση ομάδων και ατόμων σε έναν τόπο ξένο, η συναναστροφή τους με αλλόθρησκους και αλλοεθνείς, επέδρασε καταλυτικά στην εκεί παρουσία τους, έτσι ώστε να επιδιώξουν μορφές οργάνωσης και συσπείρωσης με βάση τα κοινά τους χαρακτηριστικά.
Στις οργανωτικές προσπάθειες συμμετείχαν όσοι είχαν κοινό τόπο καταγωγής, κοινή γλώσσα και θρησκεία. Η έννοια της ομάδας τούς βοηθούσε τόσο στην αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων στην ξένη χώρα όσο και στις συνεννοήσεις με τις αρχές.
Πρώτο μέλημα των Ελλήνων μεταναστών στη νέα τους πατρίδα ήταν η ανέγερση ναού, για να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και η σύνταξη καταστατικού, για τον τρόπο οργάνωσης της κοινότητάς τους. Στο καταστατικό αναγράφονταν οι σκοποί, η οργάνωση, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μελών της κοινότητας. Με την πάροδο του χρόνου χτίστηκαν μοναστήρια αλλά και κοινοτικά σχολεία, όπως το Φλαγγινιανό Φροντιστήριο στη Βενετία. Οι Έλληνες μετανάστες φρόνησαν για την έκδοση ελληνικών βιβλίων, περιοδικών και εφημερίδων.
Η ανάγκη για διατήρηση της γλώσσας, της θρησκείας και ο φόβος απέναντι στον ξένο περίγυρο, που τους αντιμετώπιζε ως ανταγωνιστές, επέβαλλε την οργάνωση των μελών των παροικιών σε αδελφότητες.
Αδελφότητα ονομάστηκε η οργάνωση των παροίκων της Βενετίας και ως όρος χαρακτήριζε κυρίως παροικίες της Ιταλικής χερσονήσου. Αναγκαία προϋπόθεση για την ίδρυσή τους ήταν η έγκριση των αρχών, η οποία δε δινόταν ούτε άμεσα ούτε εύκολα.
Αυτοί οι μετανάστες που ονομάστηκαν Έλληνες της Διασποράς, με τα πλούτη που απέκτησαν, ενίσχυαν οικονομικά τα ελληνικά σχολεία στις τουρκοκρατούμενες περιοχές και κατασκεύαζαν πολυτελείς κατοικίες στους τόπους καταγωγής τους (π.χ. στη Σιάτιστα, την Καστοριά, την Κοζάνη, τα Ζαγοροχώρια και τα χωριά του Πηλίου), τα λεγόμενα αρχοντικά.
Από τους Έλληνες των παροικιών ξεκίνησε κατά τον 18ο αιώνα η πνευματική αναγέννηση του υπόδουλου έθνους.
Θωμάς Φλαγγίνης
Η διαμονή τους σε πόλεις της δυτικής Ευρώπης τούς επέτρεψε να γνωρίσουν από κοντά τις νεότερες εξελίξεις στο χώρο των ανθρωπιστικών και θετικών επιστημών. Έτσι, το 18ο αιώνα παρατηρείται το φαινόμενο των εμπόρων-λογίων.
Στη Βενετία, τη Βιέννη και το Παρίσι ιδρύθηκαν τυπογραφεία, εκδίδονταν εφημερίδες και κείμενα πρωτότυπα ή σε μετάφραση.
Oι παροικίες ήταν ο χώρος απ' όπου ξεκίνησαν επαναστατικές ιδέες και απ' όπου στέλνονταν χρήματα και βιβλία στο βαλκανικό χώρο.
Περίληψη
Οι Έλληνες των Παροικιών και Παραδουνάβιων Ηγεμονιών
Κατά τον 15ο και τον 16ο αιώνα πολλοί Έλληνες λόγιοι, ευγενείς και στρατιώτες αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη και τις παράλιες πόλεις της Ιταλίας, λόγω των πολεμικών συγκρούσεων και της τουρκικής επέκτασης.
Οι περισσότεροι προέρχονταν από τα μικρασιατικά παράλια, τα νησιά και μεγάλες παραθαλάσσιες πόλεις.
Εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Ιταλία, και σε άλλες πόλεις της κεντρικής Ευρώπης, ασκώντας το επάγγελμα του στρατιώτη, του ναυτικού, του εμπόρου, του τεχνίτη, του αντιγραφέα χειρογράφων και του πανεπιστημιακού δασκάλου.
Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα παρατηρείται άλλο ένα κύμα Ελλήνων μεταναστών προς την Ευρώπη και ιδιαίτερα τη Ρωσία και της παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τις οποίες διοικούσαν Φαναριώτες. Η μετανάστευση αυτή τη φορά είναι εθελοντική και γίνεται για οικονομικούς λόγους. Είναι η εποχή που οι οικονομικές δραστηριότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας περνούν στα χέρια των Ελλήνων.
Πόντιοι μεταναστεύουν στην Κριμαία και τον Καύκασο και ιδρύουν παροικίες με σπουδαιότερη την Οδησσό.
Μακεδόνες οδεύουν στην Τεργέστη, στη Σερβία, τη Βιέννη και την Ουγγαρία . Ενώ διάφοροι άλλοι Έλληνες οδηγούνται στη Βλαχία και τη Μολδαβία.
Ασχολούνται κυρίως με το εμπόριο βαμβακερών, δερμάτων, χαλιών κ.α.
Στον τόπο παραμονής τους πρώτο τους μέλημα είναι η ανέγερση ιερού ναού και η σύνταξη καταστατικού για την οργάνωση της κοινότητάς τους. Ιδρύουν μοναστήρια, σχολεία και άλλα ιδρύματα. Εκδίδουν βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες. Αποκτούν πλούτο και βοηθούν οικονομικά την υπόδουλη πατρίδα τους, ιδιαίτερα ενισχύουν τα ελληνικά σχολεία και φροντίζουν για την έκδοση και διακίνηση βιβλίων στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Χτίζουν ακόμη αρχοντικά στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.
Ονομάστηκαν Έλληνες της Διασποράς και χάρη σε αυτούς ξεκίνησε τον 18ο αιώνα η Πνευματική Αναγέννηση του υπόδουλου Έθνους.
Ρίξε μια ματιά
Από την εκπομπή της ΕΡΤ "Βαλκάνιος Πραματευτής", ένα απόσπασμα που αναφέρεται στην Ελληνική Παροικία της Τεργέστης.
Από την εκπομπή της ΕΡΤ "Βαλκάνιος Πραματευτής", ένα απόσπασμα που αναφέρεται στην Ελληνική Παροικία της Βιέννης.
Αποσπάσματα από το Ντοκιμαντέρ του Γιώργου Λογοθέτη " Βενετία. Το Βυζάντιο στη Βενετία"
