Έλλης Τόπος/Λογοτεχνία/Έλλη Γρατσία/74ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών

Λογοτεχνικά Ρεύματα & Σχολές

Λογοτεχνικά ρεύματα λέγονται οι τεχνοτροπίες, ο τρόπος παρουσίασης των έργων της λογοτεχνίας. Οι επιστημονικές, οι φιλοσοφικές και οι κοινωνικοοικονομικές αντιλήψεις των λογοτεχνών ή οι παράγοντες που επηρέασαν τον συγγραφέα ή τον κάθε δημιουργό στην αισθητική παρουσίαση του έργου του.

Σπάνια ένα σπουδαίο έργο ανήκει αποκλειστικά σε μια μόνο σχολή ή τεχνοτροπία. Την νεοελληνική λογοτεχνία έχουν επηρεάσει τα παρακάτω ρεύματα, τα οποία άρχισαν να διαμορφώνονται από τον 18ο - 19ο αιώνα στην Ευρώπη

Κλασικισμός

Είναι η μορφή της λογοτεχνίας, που θεωρεί ως ιδανικό την ελληνορωμαική αρχαιότητα. Θέλει να ξαναγυρίσουμε στα αρχαία πρότυπα και ιδανικά, την τελειότητα.

Στον κλασικισμό η λογική κυριαρχεί πάνω στο συναίσθημα και τη φαντασία. Η έκφραση των έργων αυτών είναι φυσική και απέριττη, αγαπά την κυριολεξία και τα ολοκληρωμένα νοήματα. Επιδιώκεται το τέλειο, το αρμονικό, το πλαστικό και η ισορροπία.

Ο όρος «κλασικισμός» προέρχεται από τη λατινική λέξη classicus που σημαίνει αυτός που κατατάσσεται σε μια εξέχουσα τάξη (class), ο πλούσιος ρωμαίος, όταν κατέχει πάνω από 120.000 ασσάρια.

Κλασικό ονομάζουμε ένα ξεχωριστό έργο, κάθε τι που νικά τον χρόνο, που αντέχει στην κριτική όλων των ανθρώπων και αναγνωρίζεται ως τέλειο, έξοχο και πρότυπο, άξιο μεγάλης προσοχής και βαθύτατου σεβασμού, όπως π.χ. ο Παρθενώνας, τα αγάλματα του Φειδία, του Πραξιτέλη , η μουσική του Μπετόβεν, και τα έργα του Σαίξπηρ .

Κλασσικοί Γάλλοι συγγραφείς: Ρονσάρ, Λαφονταίν, Μολιέρος, Ρακίνας κ.α., Γερμανοί: Γκαίτε, Σίλλερ, Λέσιγκ κ.ά.

Έλληνες: Α. Κάλβος

Κλασικισμός

Ρομαντισμός

Ρομαντισμός λέγεται η λογοτεχνική πνευματική κίνηση που δημιουργήθηκε στις αρχές 19ου αιώνα σε αντίθεση με τον διαφωτισμό και τον κλασικισμό και εκφράζει τη ρομαντική διάθεση. Είναι η λογοτεχνική εκείνη τεχνοτροπία κατά την οποίαν κυριαρχούν το συναίσθημα, η φαντασία, η εξιδανίκευση των πραγμάτων, η άρνηση της πραγματικότητας και η ατονία της λογικής.

Ο όρος ρομαντισμός προέρχεται από τη λέξη roman των ρωμανικών γλωσσών (Γαλλικής Ισπανικής, Ιταλικής κ.α.) που σημαίνει επική ή ερωτική ποίηση, όμως η λέξη roman είναι παράγωγη από την ελληνική λέξη "έρως" > ιταλικά romanzo = διήγημα, εποποιία, μυθιστόρημα... με ερωτική ιστορία, το ειδύλλιο).

Ρομαντικό λέγεται ένα έργο, όταν περιγράφει πρόσωπα, τοπία... με ονειρώδη, ειδυλλιακή αίσθηση και διάθεση, όταν τα βλέπει όμορφα και ωραία και γενικά όπως ο ερωτευμένος. Ο ρομαντικός συγγραφέας διαλέγει τα τοπία των πράξεων του έργου να είναι πάρα πολύ γραφικά, ωραία, όμορφα, ήρεμα... ως αυτά που διαλέγουν οι ερωτευμένοι (π.χ. ωραίες κοιλάδες, αρχαιολογικοί χώροι, αξιοθέατα, γραφικές ταβέρνες, απόμερα και ήσυχα μέρη...). Χρησιμοποιεί λόγια (γλώσσα) τρυφερά, γλυκά, αγνά, όπως αυτά που λένε οι πολύ ερωτευμένοι. Ως πρόσωπα του έργου (βασικοί ήρωες) φέρει άτομα ωραία, λεπτά, τρυφερά, αγνά... στην εμφάνιση και τον χαρακτήρα. Στο ρομαντισμό είναι έντονα η αίσθηση της εθνικής ζωής και το βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα. Τα θέματα που απασχολούν τους ρομαντικούς ποιητές είναι αυτά που τονίζουν τα εθνικά στοιχεία και την εθνική ζωή, τα θρησκευτικά, τα πατριωτικά, τα ιπποτικά, τα ερωτικά κ.τ.λ. γεγονότα.

Γάλλοι ρομαντικοί: Σατωβριάνδος, Ουγκώ, Λαμαρτίνος, Μυσέ, Δουμάς κ.α.

Άγγλοι ρομαντικοί: Γ. Σκώτ, Σέλλεϋ, Μπάιρον, Κόλλεριτζ κ.α.

Γερμανοί: Φρήντριχ Σίλερ , Γκαίτε

Έλληνες: A. Βαλαωρίτης

02

Ρομαντισμός

Ρεαλισμός

Ρεαλισμός λέγεται η λογοτεχνική πνευματική κίνηση που γεννήθηκε στα μέσα του 19ου αι. και εκφράζει την πραγματικότητα, την αντιρομαντική και αντιιδεαλιστική διάθεση.

Ο όρος «ρεαλισμός» προέρχεται από τη λατινική λέξη res που σημαίνει το πράγμα, το αντικείμενο, realismus = η πραγματικότητα, ο αντικειμενισμός, η αλήθεια,o πραγματισμός, η πραγματοκρατία.

Ρεαλιστικό λέγεται ένα έργο, όταν παρουσιάζει, περιγράφει, τα πρόσωπα του έργου και τις πράξεις τους όπως είναι πραγματικά και όχι ωραιοποιημένα όπως κάνει ο ρομαντισμός ή με κακοποιήσεις, αδιαφορία και δυσφορία, όπως επιβάλλει ο ιδεαλισμός.

Βασικά χαρακτηριστικά του ρεαλισμού:

ο ρεαλισμός δείχνει μια τάση για αντικειμενικότητα,
επιλέγει θέματα κοινά, από την καθημερινή ζωή και πραγματικότητα,

Ρεαλιστικά στοιχεία συναντάμε σε μεγάλους συγγραφείς όλων των εποχών, όμως η ουσιαστική διαμόρφωση της τεχνοτροπίας αυτής συμπίπτει με την ανάπτυξη των φυσικών επιστημών, της θετικής φιλοσοφίας και της λατρείας της επιστήμης, που αρχίζουν να κυριαρχούν από τα μέσα του 18ου αιώνα.

Ο ρεαλισμός διαφέρει ριζικά από τον κλασικισμό και τον ρομαντισμό. Με τον πρώτο έχουν κοινό στοιχείο την αντικειμενική αναπαράσταση προσώπων, πραγμάτων και καταστάσεων, χωρίς την προσωπική επέμβαση του συγγραφέα, αλλά διαφέρουν στον σκοπό, τα μέσα και την τεχνική.

Οι ρεαλιστές μυθιστοριογράφοι δεν προβάλουν ηρωικά κατορθώματα και περιπέτειες, αλλά συνηθισμένες πράξεις και καθημερινά θέματα της κοινωνίας. Ο ρεαλιστής συγγραφέας διαλέγει τα θέματά του να είναι από τη σύγχρονη, καθημερινή ζωή. Οι ήρωες δεν τον απασχολούν, πρωταγωνιστές είναι οι κοινοί άνθρωποι και ο κοινωνικός περίγυρος. Δεν επιδιώκει την εξιδανίκευση, αλλά την πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας, γι’ αυτό η μορφή του είναι περιγραφική και λεπτομερειακή, χωρίς λυρικές εξάρσεις και εξωραϊσμούς. Έτσι το ύφος του είναι απλό και ξερό, δεν επιθυμεί να γοητεύσει, αλλά να πείσει.

Ο ρεαλισμός αντιτίθεται στην υπερβολή της φαντασίας, του συναισθήματος και της ονειροπόλησης και δε χρησιμοποιεί τον πλούσιο και, πολλές φορές, υπερφορτωμένο λόγο του ρομαντισμού.

Κάποτε οι λογοτέχνες, για να αποδώσουν ρεαλιστικά ορισμένες καταστάσεις ζωής και συμπεριφοράς, δε διστάζουν να παρουσιάσουν με πολλές λεπτομέρειες τη βία στις ανθρώπινες σχέσεις, κάτι που δεν κάνει ο ρομαντισμός.

Ακραία μορφή του ρεαλισμού υπήρξε ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, μορφή στρατευμένης και ελεγχόμενης λογοτεχνίας, η οποία αναπτύχθηκε κυρίως στην Σοβιετική Ένωση αλλά επηρέασε πολλούς αριστερούς λογοτέχνες σε όλον τον κόσμο ιδιαίτερα τη μεταπολεμική περίοδο.

Γάλλοι : Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Γκυστάβ Φλωμπέρ, Αλέξανδρος Δουμάς( υιός)

Άγγλοι ( ηθικός ρεαλισμός) : Κάρολος Ντίκενς, Όσκαρ Ουάιλντ

Ρώσοι ( φιλάνθρωπος ρεαλισμός): Γκόγκολ, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι

Έλληνες ( ηθογραφία): Γρ. Παλαιολόγου, Π. Καλλιγάς, Ε.Ροΐδης,Δ. Βικέλας, Α. Παπαδιαμάντης, Γ. Βιζυηνός, Α. Καρκαβίτσας, Κ. Θεοτόκης, Βουτυράς, Χατζόπουλος,Γρηγόρης Ξενόπουλος, Ιωάννης Κονδυλάκης

03

Ρεαλισμός

Νατουραλισμός

Ο θεμελιωτής του νατουραλισμού είναι ο Εμίλ Ζολά ανάμεσα στα χρόνια 1860 - 1880.

Ο όρος «νατουραλισμός» προέρχεται από τη λατινική λέξη natura που σημαίνει η φύση, naturalismus = η φυσιοκρατία, η φυσικότητα. Ο νατουραλισμός είναι κάτι πιο πάνω από το ρεαλισμό.

Οι νατουραλιστές παρατηρούν και περιγράφουν ανθρώπους ψυχρά, αμέτοχα, όπως ένα αντικείμενο, ένα ζώο ή μια μηχανή. Επηρεασμένοι από τη δαρβινική θεωρία υποβιβάζουν τον άνθρωπο στην κατάσταση του ζώου. Η τεχνοτροπία αυτή επιδιώκει την άμεση και πιστή εφαρμογή της φύσεως και της πραγματικότητας, άσχετα αν τα πράγματα έχουν ατέλειες και ασχήμιες. Έχει περιγραφικό χαρακτήρα, απεικονίζει φωτογραφικά τα γεγονότα, επιπόλαια και με ρηχότητα. Μελετά την ανθρώπινη ψυχή και βρίσκει τα κίνητρα και τους κόσμους της. Προσέχει κυρίως τις κακές και παθολογικές στιγμές της ζωής τις οποίες παρακολουθεί και καταγράφει. Ο νατουραλισμός έχει όλα τα στοιχεία του ρεαλισμού, υπερτονισμένα, όμως σε σημεία υπερβολής. Η όψη του κόσμου που παρουσιάζει είναι ζοφερή κι η εικόνα του ανθρώπου θλιβερή κι απογοητευτική, καθώς αυτός περιγράφεται σωματικά και ψυχικά ατελής και αδύναμος, δημιούργημα της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος.

04

Παρνασσισμός

O Παρνασσισμός είναι μια τεχνοτροπία, που πρωτογεννήθηκε στη Γαλλία και σήμερα είναι σε παρακμή. Παρνασσιακοί ονομάστηκαν οι νέοι ποιητές που ποιήματά τους δημοσιεύθηκαν σε μια κοινή συλλογή το 1886 στο Παρίσι με τον τίτλο «Σύγχρονος Παρνασσός».

Η τεχνοτροπία αυτή επανέφερε στην τέχνη την κλασσική ισορροπία, τη συμπύκνωση των νοημάτων, τη γαλήνη και την ακρίβεια, όπως ο κλασικισμός. Θέλει την αυστηρή τήρηση των στιχουργικών κανόνων και αποδίδει μεγάλη σημασία στην εξωτερική μορφή της ποίησης.

Κυριότεροι αντιπρόσωποι της τεχνοτροπίας αυτής υπήρξαν οι: Λεκόντ Ντελίλ, Θεόφιλος Γκωτιέ.

05

Παρνασσισμός

Συμβολισμός

Η τεχνοτροπία αυτή παρουσιάστηκε στο τέλος του 18ου αιώνα στη Γαλλία σαν αντίδραση στο ρομαντισμό, στο νατουραλισμό και στον παρνασσισμό.

Η ονομασία αυτή δόθηκε γιατί σε αυτή την τεχνοτροπία ο καλλιτέχνης προσπαθεί να εκφράσει τα πιο βαθιά συναισθήματα, ακόμη και τις πιο λεπτές τους αποχρώσεις, με τη βοήθεια συμβόλων παρμένων από τον υλικό και τον πνευματικό κόσμο. Οι συμβολιστές είναι κυρίως ποιητές που επιζητούν να δημιουργήσουν μια ποίηση, στην οποία οι λέξεις θα έχουν μια υποβλητική μουσικότητα. Οι συμβολιστές ποιητές γέννησαν τον ελεύθερο στίχο.

Ο συμβολισμός πίσω από κάθε φυσικό αντικείμενο, καλλιτέχνημα ή φαινόμενο, βλέπει μια ιδέα, μια ψυχική και πνευματική ζωή. Ο υλικός κόσμος για το συμβολιστή είναι σύμβολο, εικόνα, ή μορφοποίηση του νοητού κόσμου των ιδεών.

Κύρια χαρακτηριστικά του συμβολισμού είναι: o ρεμβασμός, η μουσικότητα, η φευγαλέα εντύπωση και η υπερβολή. Για να το επιτύχει αυτό, χρησιμοποιεί τη γλωσσική ελευθερία και τη νοηματική ασάφεια.

Κύριος θεμελιωτής του συμβολισμού είναι ο Γάλλος Βερλαίν και ο πρόδρομός του Μπωντλαίρ. Εκπρόσωπος του συμβολισμού στην Ελλάδα είναι ο Κ. Χατζόπουλος.

Έλληνες: Κωστής Παλαμάς, Παύλος Νιρβάνας, Κώστας Ουράνης,