ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Septembris
Septembre
September
September
Settembre
Septiembre
сентябрь
Ὁ ἔνατος μῆνας τοῦ χρόνου μὲ 30 ἡμέρες. Τὸ ὄνομά του, September. Septem στὰ λατινικὰ σημαίνει ἑπτὰ.
Τὸ δεύτερο συνθετικὸ τῆς λέξης –βερ εἶναι τὸ ἔαρ, ἡ ἄνοιξη δηλαδὴ καὶ δηλώνει ὅτι εἶναι ὁ ἕβδομος μῆνας μετρώντας ἀπὸ τὴν ἄνοιξη, ποὺ ἄρχιζε τὸ ρωμαϊκὸ ἔτος.
Οἱ Ρωμαῖοι ἀγαποῦσαν τὴν τάξη καὶ τὴ σειρά, γι’ αὐτὸ καὶ ἔδιναν ὀνόματα ἀριθμῶν στοὺς μῆνες, ἀλλὰ καὶ στοὺς ἀνθρώπους. Ὀκτάβιος, ἀπὸ τὸ 8, Σίξτος ἀπὸ τὸ 6, Σέπτιμους, ἀπὸ τὸ 7 κ.ο.κ
Ἀντιθέτως οἱ Ἕλληνες προτιμοῦσαν ὀνόματα ποὺ φανέρωναν τὸ κύριο χαρακτηριστικὸ ἑνὸς μήνα ἢ ἑνὸς ἀνθρώπου.
Ἡ μεγαλύτερη γιορτὴ καὶ ἡ πιὸ σημαντικὴ ἀσχολία ἑνὸς μήνα τοῦ χάριζε καὶ τὸ ὄνομά της. Ἔτσι ὁ Σεπτέμβριος λεγόταν Τρυγητὴς, Τρυγομηνάς , Πετμεζάς ἡ Σταυρίτης ἀπὸ τόν Τρύγο καί τὴν ἑορτὴ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.
Ὁ τρυγητὴς εἶναι ἡ πιὸ γνωστὴ καὶ διαδεδομένη ἀπὸ τὶς ὀνομασίες τοῦ στὸ λαϊκὸ καλαντάρι καὶ συνδέεται μὲ τὸν τρύγο, τὴν κυριότερη ἀγροτικὴ ἀπασχόληση τῆς ἐποχῆς.
Ὁ Σεπτέμβριος παριστάνεται ὡς τρυγητὴς μὲ τὸ τρυγοκόφινο, νὰ τρυγάει ὁ ἴδιος ἢ νὰ πατᾶ σταφύλια στὸ πατητήρι, περιστοιχισμένος ἀπὸ ἄνδρες καὶ γυναῖκες σὲ εὐθυμία.
Ὁ μῆνας τῶν μεγάλων παζαριῶν. Ἡ μεγαλύτερη ἐμποροπανήγυρις τῶν βυζαντινῶν χρόνων ἦταν τὰ Δημήτρια στὴν Θεσσαλονίκη. Γίνονταν κάθε Σεπτέμβριο καὶ ἐξελίχθηκαν σήμερα στὸ Φεστιβὰλ καὶ στὴ Διεθνῆ ἔκθεση Θεσσαλονίκης.
Ἡ πρώτη Σεπτεμβρίου ἑορταζόταν ὅπως ἡ πρωτοχρονιὰ ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους Ρωμαίους. Τὴν ὀνόμαζαν ίνδικτο, ποὺ σημαίνει κατανομὴ φόρων, γιατὶ τὸν μήνα αὐτὸ εἶχαν συγκεντρωθεῖ ὅλα τὰ εἰσοδήματα
καὶ τὸ κράτος ὅριζε τὸν φόρο ποὺ θὰ πλήρωναν οἱ πολῖτες ἀνάλογα
μὲ τὴν παραγωγὴ τους. Ἦταν ἡ ἀρχὴ τοῦ οἰκονομικοῦ ἔτους.
Ἡ συνήθεια αὐτὴ διατηρήθηκε καὶ στὸ Βυζάντιο, ὅπου ἡ 1η Σεπτεμβρίου ἦταν ἡ ἀρχὴ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἀγροτικοῦ καθὼς τότε ξεκινᾶ ἡ προετοιμασία γιὰ τὸ ὄργωμα καὶ τὴν σπορά.
Ἀρχαῖες καί σύγχρονες γιορτές
Ἤθη καὶ ἔθιμα ποὺ ἔχουν τὶς ρίζες τοὺς στὰ πανάρχαια χρόνια θυμίζουν τὰ ἀρχαία Θεσμοφόρια, « τὸ πνεῦμα τῆς βλάστησης». Πηγαίνουν τὸν σπόρο στὴν ἐκκλησία γιὰ νὰ εὐλογηθεῖ σὲ πολλὰ μέρη κρεμοῦν στὸ εἰκονοστάσι τὸ σύμβολο τῆς « Ἀρχιχρονιᾶς» μιὰ σύνθεση ἀπὸ εὐλογημένους καρποὺς γιὰ νὰ πάει καλὰ ἡ χρονιά.
Σὲ ὅλη τὴν χώρα ὑποδέχονται τὸν Τρυγητὴ μὲ τραγούδια, γλέντια , χοροὺς καὶ δρώμενα ποὺ θυμίζουν τὰ ἀρχαία Οσχοφόρια, στὰ ὁποία οἱ νέοι φορώντας στεφάνια ἀπὸ ἄμπελο ( όσχους) ξεκινοῦσαν ἀπὸ τὸν ναὸ τοῦ Διονύσου καὶ πήγαιναν στοὺς ἀμπελῶνες καὶ στὰ πατητήρια.
Στὴν Ἀθήνα καὶ στὸν Πειραιᾶ μέχρι τὸ 1940, οἱ κάτοικοι ποὺ δὲν εἶχαν δικὰ τοὺς σπίτια καὶ νοίκιαζαν, μόλις γύριζαν ἀπὸ τὴν ἐξοχὴ συνήθιζαν νὰ ἀλλάζουν σπίτι, ἔτσι γέμιζαν οἱ δρόμοι μὲ κάρα καὶ σοῦστες γεμᾶτα ἀπὸ τὰ ὑπάρχοντα τῶν ἀνθρώπων ποὺ μετακόμιζαν. Μετὰ τὸν πόλεμο καθιερώθηκε ὁ θεσμὸς τοῦ ἐνοικιοστασίου ποὺ προστάτευε τοῦ νοικάρηδες γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα καὶ ἡ συνήθεια ατόνισε.
Βοηδρομιών καὶ Πυανεψιών ἦταν τὰ ὀνόματα τῶν δύο μηνῶν τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων ποὺ κάλυπταν τὶς ἡμέρες τοῦ σημερινοῦ Σεπτεμβρίου. Δύο μῆνες ἀφιερωμένοι στὸν θεὸ Ἀπόλλωνα. Τὴν 15η τοῦ Βοηδρομιώνος, στὶς 7-8 Σεπτεμβρίου, δηλαδὴ ἄρχιζαν τὰ Ἐλευσίνια Μυστήρια, τὰ ὁποία διαρκοῦσαν 9 ἡμέρες.
ΓΙΟΡΤΕΣ και ΕΘΙΜΑ του ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Τὴν 1η τοῦ μήνα ἑορτάζεται ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Στυλίτης.
Οἱ ἔγκυες γυναῖκες ἀπεῖχαν ἀπὸ κάθε ἐργασία, γιὰ νὰ μὴν γεννηθεῖ τὸ παιδὶ τοὺς μὲ τὸ σημάδι τοῦ ἁγίου (Συμεών/ σημαδεύω). Τὴν ἴδια μέρα γιορταζόταν ἡ «Ἀρχιχρονιὰ», ἕνα ἔθιμο, κατάλοιπο τῶν βυζαντινῶν χρόνων.
Στὴν Κῶ τὸ βράδυ τῆς 31ης Αὐγούστου, ἀστρονομούν, ὅπως λένε, δηλαδὴ ἀφήνουν κάτω ἀπὸ τ' ἄστρα ἕνα μεγάλο καρπούζι, μὲ πολλὰ σπόρια, ἕνα ρόδι, μιὰ σκελίδα σκόρδο, ἕνα κυδώνι, ἕνα φύλλο ἀπὸ τὸν «πλάτανο τοῦ Ἱπποκράτη» κι' ἕνα τσαμπὶ σταφύλι.
Τὸ πρωὶ τῆς «Ἀρχιχρονιᾶς» γυναῖκες καὶ παιδιὰ σηκώνονται πρὶν 'βγει ὁ ἥλιος καὶ κατεβαίνουν στὴν παραλία παίρνοντας μαζί, τοὺς «αστρονομημένους» αὐτοὺς καρποὺς ποὺ φύλαγαν γιὰ ἕνα χρόνο στὸ εἰκονοστάσι, τοὺς πετοῦν στὴ θάλασσα καὶ βουτᾶνε στὸ νερὸ τοὺς καινούργιους. Βρέχουν τὸ πρόσωπό τους, μαζεύουν θαλασσινὸ νερὸ ἀπὸ σαράντα κύματα καὶ βότσαλα ἀπὸ τὴν ἀκρογιαλιά. Στὸ δρόμο γιὰ τὸ σπίτι σταματοῦν στὸν «πλάτανο» καὶ ἀγκαλιάζουν τὸν κορμὸ του γιὰ νὰ πάρουν τὰ χρόνια τοῦ καὶ τὴ δύναμη τοῦ. Στὸ σπίτι κρεμοῦν τὴν καινούρια «Ἀρχιχρονιὰ» στὸ εικονοστάσι, σύμβολο ἀφθονίας γιὰ τὴν καινούρια χρονιά. Ρίχνουν λίγα βότσαλα στὰ μπαοῦλα, γιὰ νὰ μὴν τρῶνε οἱ ποντικοὶ τὰ ροῦχα, βάζουν λίγα στὶς τσέπες τους «γιὰ τὸ καλό», σκορπίζουν μερικὰ στὴν αὐλὴ καὶ ραντίζουν τὸ σπίτι μὲ θαλασσινὸ νερὸ γιὰ τὴν γλωσσοφαγιά.
Στὴ Ρόδο, τὴ μέρα αὐτὴ κρεμοῦν στὸ μεσιά - τὸ μεσαῖο χοντρὸ δοκάρι, ποὺ βαστάζει τὴ στέγη, ἕνα ἄσπρο σακουλάκι γεμᾶτο στάχυα καὶ σιτάρι. Γύρω ἀπ' αὐτὸ δένουν μιὰ ἀρμαθιὰ καρύδια, ἕνα κρεμμύδι, ἕνα σκόρδο, ἕνα κεχρί, καρπὸ βαμβακιοῦ κι' ἕνα τσαμπὶ σταφύλι. Ἂν δὲν κάνουν τὴν «Ἀρχιχρονιά», δὲν ἀρχίζουν καμιά ἀγροτικὴ ἐργασία. Τὴν «Ἀρχιχρονιὰ» αὐτὴ τὴν ξεκρεμοῦν ἀπὸ τὸ μεσιά τὴν Πρωτοχρονιὰ τὸ πρωί. Τὰ καρύδια καὶ τὸ τσαμπὶ ποὺ γίνεται σταφίδα τὸ τρῶνε, ἐνῶ τὸ σιτάρι, τὸ σκόρδο καὶ τὸ κρεμμύδι τὰ φυλάγουν γιὰ νὰ τὰ ρίξουν μέσα στὸ σπόρο, ὅταν θὰ ἀρχίσουν τὴ σπορά. Τὸ θεωροῦν καλὸ ν' ἀνακατευτοῦν μὲ τὸ σπόρο οἱ καρποὶ τῆς «Ἀρχιχρονιᾶς».
Σὲ πολλὰ μέρη τῆς Ἑλλάδος τὸ πρωὶ τῆς 1ης Σεπτεμβρίου, συνήθιζαν νὰ ραντίζουν μὲ ἁγιασμὸ τὸ σπίτι τους, τὰ ἀμπέλια καὶ τά δίχτυα τους, γιὰ νὰ εὐλογηθοῦν καὶ νὰ δώσουν πολλὰ σταφύλια καὶ πολλὰ ψάρια ἀντίστοιχα.
Στὶς 8 τοῦ μήνα ἑορτάζεται ἡ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Ἡ γέννησή τῆς σηματοδοτεῖ τὴ λύση τῆς κατάρας τῆς προπατορικῆς ἐνοχῆς.
Στὶς 14 τοῦ μήνα ἑορτάζεται ἡ ΥΨΩΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Στὶς ἐκκλησίες μοιράζεται τὴν ἡμέρα αὐτὴ βασιλικὸς ὁ ὁποῖος σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση εἶχε φυτρώσει στὸ μέρος ὅπου βρέθηκε ὁ Τίμιος Σταυρὸς γι’ αὐτὸ λέγεται καὶ «σταυρολούλουδο». Μὲ τὸ βασιλικὸ ποὺ ἔπαιρναν οἱ πιστὲς ἀπὸ τὴν ἐκκλησία καὶ μὲ ἁγιασμὸ τῆς ἡμέρας ἑτοιμαζόταν τὸ νέο προζύμι γιὰ ὅλη τὴ χρονιὰ. Ἡ γιορτὴ αὐτὴ ἀποτελοῦσε σταθμὸ γιὰ τὴν ἔναρξη ἢ τὴ λήξη διάφορων ἀγροτικῶν ἐργασιῶν
Ο ΤΡΥΓΟΣ
Ὁ τρύγος (τρυγητός, τρύος, βεντέμα, καμπανολόημα) εἶναι μιὰ ἐποχιακὴ ἐργασία πού, ὅπως καὶ ὁ θερισμὸς, ἀπαιτεῖ πολλὰ χέρια.. Διαδικασία συμμετοχικὴ, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ χρησιμοποίηση ἐποχιακῶν ἐργατῶν ὁ τρύγος ἀξιοποιοῦσε στὸ παρελθὸν τὸν θεσμὸ τῆς ἀλληλοβοήθειας.
Ὁ νοικοκύρης ἔπρεπε νὰ ἐξασφαλίσει ἐργάτριες κουβαλητάδες καλάθια καὶ αχθοφόρα ζῶα, νὰ ἑτοιμάσει τὰ εργαλεία(τρυγοκόφινα, τρυγόλόγους), νὰ φροντίσει γιὰ φαΐ καὶ πιοτί, νὰ καθαρίσει τὸ πατητήρι κλπ. Ἀνάλογα μὲ τὴν περιοχὴ ὁ τρύγος ἀρχίζει ἀπὸ τὸν Αὔγουστο κυρίως ὅμως τὸν Σεπτέμβριο, σὲ λίγες περιοχὲς μπορεῖ καὶ ἀρχὲς Ὀκτωβρίου.
Παλαιότερα ἡ ἔναρξη τοῦ τρύγου καθοριζόταν ἀπὸ τὴν κοινότητα ἢ ἀπὸ τὸν ἔμπορο ποὺ ἀγόραζε τὴν σοδειὰ. Στὶς τοπικὲς ἀγροτικὲς κοινωνίες ὁ τρύγος ἦταν ἀργία καὶ γιὰ τὰ σχολεῖα καὶ τὰ παιδιὰ συμμετεῖχαν μὲ χαρὲς καὶ μὲ τραγούδια. Τὴν καθολικὴ καὶ πυρετώδη συμμετοχὴ τῆς κοινότητας ἀποδίδει ἡ παροιμιακὴ φράση «θέρος, Τρύγος, Πόλεμος».
Ἡ συμμετοχὴ ὅλων τῶν κατοίκων τοῦ οἰκισμοῦ ἀναδείκνυε τὸν τρύγο σὲ εὐχάριστη ἐργασία, ποὺ συχνὰ ἔπαιρνε τὸν χαρακτῆρα πανηγυριοῦ.
Στὴ Λευκάδα δὲν ἄρχιζαν ποτὲ τὸν τρύγο τὸ Σάββατο ἀλλὰ οὔτε τὴν Τρίτη «γιατὶ ἔχει μία ὥρα κακὴ καὶ δὲν ξετρυγάνε ποτέ.» Στὴν Ικαρία φρόντιζαν νὰ ἀρχίζουν Τετάρτη. Στὴν Λέρο πρόσεχαν «ποιὰ μέρα ἔπεσε τοῦ Αϊ Γιαννιού τοῦ Λιοτροπιού καὶ ἄρχιζαν τὴν ἑπόμενη.»
Βίντεο Σεπτεμβρίου
ένας μικρός γλυκός παλιός Σεπτέμβρης
Ορφέας Περίδης - Σεπτέμβριος | Official Audio Release
Music for Mabon - Autumn Equinox songs (Summer's End)
παροιμίες
«Τόν Σεπτέμβρη τά σταφύλια, τόν Οκτώβρη τά κουδούνια».
«Ἄν βρέξει ὁ τρυγητής, χαρά στόν τυροκόμο»
.
«Τόν τρυγητή τ' ἀμπελουργοῦ, πᾶνε χαλάλι οἱ κόποι».
«Στόν τρυγητή σιτάρι σπεῖρε καί στό πανηγύρι σύρε».
«Τοῦ Σεπτέμβρη οἱ βροχές, πολλά καλά μᾶς φέρνουν».
«Βοηθάει ὁ Αἱ- Γιάννης καί ὁ Σταυρός, γιομίζει τό ἀμπάρι κι' ὁ ληνός».
«Θέρος, τρύγος, πόλεμος».
«Μάρτη καί Σεπτέμβρη ἴσια τά μεσάνυχτα» [=ἰσημερία]
«Τοῦ Σταυροῦ αρμένιζε καί τοῦ Σταυροῦ δένε».
«Τοῦ Σταυροῦ κοίτα καί τ’ Αϊ Γιωργιού ξεκίνα».
«Τοῦ Σταυροῦ σταύρωνε καί δένε»
.
«Τοῦ Σταυροῦ σταύρωνε καί σπέρνε».