Γραμματική
" Ὅ,τι καί νά λένε οἱ διπλωμάτες καί οἱ ποιητές, τό βασικό πλεονέκτημα τῆς γλῶσσας εἶναι ἡ σαφήνεια."
"Stendhal, 1783-1842, Γάλλος συγγραφέας"
Τρίτο Μέρος
Ρήματα
Ρήματα ονομάζονται οι λέξεις που φανερώνουν πώς ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα ενεργεί ή παθαίνει ή βρίσκεται σε μία κατάσταση.
Ρήμα: < αρχαία ελληνική ῥῆμα < ἐρέω-ἐρῶ = το λεχθέν, το ειρημένο, ο λόγος, αυτό που έχει ειπωθεί.
Διαθέσεις -Φωνές, Χρόνοι -Ἐγκλίσεις, Ἀριθμοί -Πρόσωπα, Συζυγίες, Μεταβατικά -Ἀμετάβατα , Ἀποθετικά
Το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα για το οποίο κάνει αυτό που λέει το ρήμα λέγεται υποκείμενο.
ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ
Η ιδιότητα του ρήματος να δείχνει τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται το υποκείμενο λέγεται διάθεση.
Οι διαθέσεις είναι 4
ενεργητική, μέση, παθητική, ουδέτερη
Ο γεωργός οργώνει το χωράφι.
Τα παιδιά παίζουν στην αυλή.
Τα ρήματα που δείχνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί, έχουν ενεργητική διάθεση και λέγονται ενεργητικά.
Τα ρήματα που δείχνουν ότι το υποκείμενο παθαίνει ( δέχεται μια ενέργεια από άλλον), έχουν παθητική διάθεση και λέγονται παθητικά.
Η σκηνή φωτίστηκε από το φεγγάρι.
Το δέντρο ξεριζώθηκε από τον αέρα.
Τα ρήματα που δείχνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί και ενέργεια γυρίζει σε αυτά, έχουν μέση διάθεση και λέγονται μέσα.
Το πρωί σηκώνομαι στις έξι, πλένομαι, ντύνομαι, χτενίζομαι και ετοιμάζομαι για το σχολείο.
Τα ρήματα που δείχνουν ότι το υποκείμενο ούτε ενεργεί, ούτε δέχεται ενέργεια από άλλον, αλλά βρίσκεται σε μία κατάσταση, έχουν ουδέτερη διάθεση και λέγονται ουδέτερα.
Ο Γιώργος κοιμάται, η Μαρία κάθεται στον καναπέ και εγώ διψώ και πεινάω.
Τα ενεργητικά ρήματα χωρίζονται σε μεταβατικά και αμετάβατα
Τα ρήματα που η ενέργειά τους πηγαίνει σε κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα λέγονται μεταβατικά.
Η μητέρα ετοιμάζει το τραπέζι.
Ο Θοδωρής χτυπά την πόρτα.
Η Μαρίνα ποτίζει τα λουλούδια.
Το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια λέγεται αντικείμενο.
Τα μεταβατικά ρήματα συνοδεύονται πάντα από αντικείμενο.
Τα ρήματα που η ενέργειά τους δεν πηγαίνει σε κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα λέγονται αμετάβατα.
Τα παιδιά τρέχουν, πηδούν και γελούν.
ΦΩΝΕΣ
Τα ρήματα έχουν δύο φωνές την ενεργητική και την παθητική.
Στην ενεργητική φωνή ανήκουν όλοι οι τύποι του ρήματος, το οποίο στο α΄πρόσωπο στην οριστική του ενεστώτα έχει κατάληξη -ω
δένω, ακούω, τραγουδώ, γελώ
Στην παθητική φωνή ανήκουν όλοι οι τύποι του ρήματος, το οποίο στο α΄πρόσωπο στην οριστική του ενεστώτα έχει κατάληξη -μαι
δένομαι, χτυπιέμαι, ακούγομαι
Συνήθως ρήματα ενεργητικής διάθεσης ακολουθούν την ενεργητική φωνή και ρήματα παθητικής ή μέσης διάθεσης την παθητική φωνή.
Τα ουδέτερα ρήματα άλλοτε ακολουθούν την ενεργητική και άλλοτε την παθητική φωνή.
Τα περισσότερα ρήματα έχουν και τις δύο φωνές, τα υπόλοιπα σχηματίζονται μόνο στη μία φωνή.
Τα ρήματα που έχουν μόνο παθητική φωνή λέγονται αποθετικά.
αισθάνομαι, γίνομαι, δέχομαι, εργάζομαι, εύχομαι, θυμάμαι, μεταχειρίζομαι, σέβομαι, συλλογίζομαι, φοβάμαι, κ.α
ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ
Η Οριστική παριστάνει αυτό που λέει το ρήμα σαν κάτι βέβαιο και πραγματικό
Ο ήλιος λάμπει.
Έβρεξε χθες.
Το απόγευμα θα παίξω.
Η Υποτακτική παριστάνει αυτό που λέει το ρήμα σαν κάτι που θέλουμε ή περιμένουμε να γίνει.
Μακάρι, να βγει ο ήλιος.
Ας βρέξει να γλυτώσουμε την ξηρασία.
Ας παίξουμε.
Όταν έρθει το καλοκαίρι θα πάμε στο νησί.
Η Προστακτική παριστάνει αυτό που λέει το ρήμα σαν προσταγή, επιθυμία, ευχή.
Βγες ήλιε, σε παρακαλώ!
Βρέξε να γλυτώσουμε!
Παίξε, βαριέμαι να περιμένω.
ΧΡΟΝΟΙ
Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει ΠΟΤΕ γίνεται αυτό που σημαίνει λέγονται χρόνοι.
Οι χρόνοι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:
ΠΑΡΟΝΤΙΚΟΙ: Ενεστώτας, Παρακείμενος
ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΙΚΟΙ: Παρατατικός, Αόριστος, Υπερσυντέλικος
ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙ: Στιγμιαίος Μέλλοντας, Εξακολουθητικός Μέλλοντας, Συντελεσμένος Μέλλοντας.
ΑΡΙΘΜΟΙ - ΠΡΟΣΩΠΑ
Το ρήμα όπως και τα ονόματα έχει δύο αριθμούς, τον Ενικό και τον Πληθυντικό.
Οι αριθμοί μας δείχνουν αν το υποκείμενο είναι ένα ή πολλά πρόσωπα, ζώα ή πράγματα.
Πρόσωπο λέγεται ο τύπος που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει το ΠΟΙΟΣ κάνει αυτό που λέει το ρήμα.
Έχουμε τρία πρόσωπα, το πρώτο, το δεύτερο , το τρίτο στον κάθε αριθμό.
ΣΥΖΥΓΙΕΣ
Τα ρήματα που κλίνονται με τον ίδιο τρόπο αποτελούν μία συζυγία.
Τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ω ανήκουν στην α΄ συζυγία. Και σχηματίζουν την παθητική φωνή σε -ομαι
δένω -δένομαι
Τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ώ ανήκουν στην β΄ συζυγία. Σχηματίζουν την παθητική φωνή σε -ιέμαι, ούμαι
αγαπώ-αγαπιέμαι
λυπώ -λυπούμαι
Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει ΠΩΣ θέλουμε να παρουσιάσουμε αυτό που σημαίνει λέγονται εγκλίσεις
Οι εγκλίσεις είναι πέντε και χωρίζονται σε:
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ : Οριστική, Υποτακτική, Προστακτική, γιατί έχουν ξεχωριστό τύπο για κάθε πρόσωπο
ΑΠΡΟΣΩΠΕΣ: Απαρέμφατο, Μετοχή, γιατί δεν έχουν διαφορετικούς τύπους για κάθε πρόσωπο.