Οι φθόγγοι και τα γράμματα

"Δέν ὑπάρχει πιό ὄμορφη γλῶσσα ἀπό τήν Ἑλληνική. Ἔχει διατηρήσει τήν ὀμορφιά της μέσα στούς αἰῶνες, ὄχι μόνο μέ τή μορφή καί τούς ἤχους της, ἀλλά καί μέ τίς ἠθικές ἰδέες πού ἐκφράζει."

Marriane McDonald

Α΄ Κεφάλαιο

Οἱ φθόγγοι καί τά γράμματα

φθόγγος < φθέγγομαι : βγάζω φωνή, λαλώ, μιλάω δυνατά)

φθόγγος (αρσενικό)

ο ήχος της έναρθρης φωνής του ανθρώπου
(γλωσσολογία) η ελάχιστη ηχητική μονάδα στην οποία μπορεί να αναλυθεί ένα ηχητικό γλωσσικό σημείο (λέξη)
μουσικός ήχος
το αντίστοιχο γραφικό σύμβολο, δηλαδή το γράμμα της γλώσσας ή το φθογγόσημο (νότα)

Οἱ φθόγγοι τῆς ἑλληνικῆς γλῶσσας

Οι ήχοι της φωνής μας οι οποίοι συνδέονται και σχηματίζουν λέξεις , λέγονται φθόγγοι.

Τα γράμματα της ελληνικής γλώσσας

γράμμα < γράφω

γράμμα ουδέτερο

σύμβολο ή χαρακτήρας του αλφάβητου, το οποίο αντιστοιχεί σε ένα φθόγγο

η επιστολή

Τα σημάδια που παριστάνουν τους φθόγγους όταν γράφουμε λέγονται γράμματα ή ψηφία.

Η γλώσσα μας έχει 24 γράμματα και όλα μαζί αποτελούν το ελληνικό αλφάβητο.

Το ελληνικό αλφάβητο δεν έχει για όλους τους φθόγγους ξεχωριστά γράμματα.

Γι' αυτό για τους φθόγγους ου, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ , χρησιμοποιούμε δύο γράμματα για τον καθένα.

Ενώ για τους φθόγγους /ο/ και /ι/ έχουμε περισσότερα γράμματα που παριστάνουν τον ίδιο φθόγγο.

ο. ω η, ι, υ

Απόσπασμα από την τηλεοπτική εκπομπή

" Ομιλείτε ελληνικά" , στο οποίο ο γλωσσολόγος καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης εξηγεί την ορθή προφορά των λέξεων.

Φωνήεντα και σύμφωνα

Αρχική - Ριζική λέξη : φημί

φωνῆεν < αρχαίο ελληνικό επίθετο φωνήεις, φωνήεσσα, φωνῆεν = αυτός που έχει φωνή,

σύμφωνο: [<αρχ. σύμφωνος < σύν + φωνή], δηλαδή αυτό που πηγαίνει μαζί με τη φωνή, το φωνήεν

Οι φθόγγοι που μπορούν να σχηματίσουν μόνοι τους συλλαβή λέγονται φωνήεντα

α - έ- ρας

Οι φθόγγοι που δεν μπορούν να σχηματίσουν μόνοι τους συλλαβή λέγονται σύμφωνα

Τα γράμματα που παριστάνουν τους φθόγγους χωρίζονται επίσης σε φωνήεντα και σε σύμφωνα

ω = ω μέγα, δηλαδή μεγάλο / ο /

ενώ

ο = ο μικρόν, δηλαδή μικρό / ο /

η = ε + ε, δηλαδή μακρύς χρόνος, αφού είναι 2 ε

ε = ε , δηλαδή βραχύς ( κοντός, μικρός, λίγος) χρόνος, αφού είναι 1 ε

Διαίρεση και ονομασία των συμφώνων

κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ, θ

Τα σύμφωνα που δεν έχουν δυνατή φωνή

και είναι εξαιρετικά δύσκολο να τα προφέρεις μαζί, λέγονται άφωνα ή άηχα.

λ, ρ, μ, ν, σ, ζ

Τα χαμηλόφωνα σύμφωνα λέγονται ημίφωνα και μπορούν να μπουν ανάμεσα σε ένα σύμφωνο και ένα φωνήεν .

άρση, κράτος, έκζεμα

κ, , π, τ,

Τα σύμφωνα που έχουν μικρή διάρκεια και προφέρονται μόνον για μια στιγμή και λεπτά ( ψιλά) λέγονται στιγμιαία ή ψιλά.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα δίψηφα που σχηματίζουν γ κ, , μ π, ντ,

β, γ, δ, θ, φ, χ, λ, ρ, μ, ν, σ, ζ

Τα σύμφωνα που έχουν μεγάλη διάρκεια και προφέρονται για όση ώρα θέλουμε, όπως και τα φωνήεντα, λέγονται εξακολουθητικά .

π, β, φ

Τα σύμφωνα που παράγονται με τη βοήθεια των χειλιών λέγονται χειλικά .

τ, δ, θ

Τα σύμφωνα που παράγονται με τη βοήθεια των δοντιών λέγονται οδοντικά .

κ, γ, χ

Τα σύμφωνα που παράγονται με τη βοήθεια του ουρανίσκου λέγονται ουρανικά ή λαρυγγικά .

ρ, λ

Τα σύμφωνα που σχηματίζονται με τη βοήθεια της γλώσσας λέγονται γλωσσικά ή υγρά .

μ, ν

Τα σύμφωνα που σχηματίζονται με τη βοήθεια της μύτης λέγονται ρινικά .

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΡΟΦΟΡΑ : Τα μπ, γκ, ντ όταν βρίσκονται στην αρχή μιας λέξης δεν προφέρονται με τη μύτη, είναι άρρινα.

μπαίνω, μπαούλο, ντύνω, ντρέπομαι, γκρεμός, γκέμι

Άρρινα είναι και μέσα στη λέξη ύστερα από σύμφωνο ( στις ξένες λέξεις και μετά από φωνήεν

μπάρμπας, τουρμπίνα, μπαμπάς

σ, ς

Τα σύμφωνα που κατά τον σχηματισμό τους αφήνουν ένα σφύριγμα ( συριγμό) λέγονται συριστικά .

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: όταν μία λέξη τελειώνει σε / σ / τότε γράφεται με ς ( τελικό σίγμα).

Αρχικά και τελικά γράμματα

Το πρώτο γράμμα μιας λέξης λέγεται αρχικό και το τελευταίο τελικό

Διπλά γράμματα και δίψηφα

*ζ = σ + β, γ, δ,μ, ν, π, λ ( ακούγεται /ζ/ αλλά δεν γράφεται ποτέ με ζ. Γράφω με ζ πάντα τον φθόγγο /ζ/ όταν ακολουθεί φωνήεν.

σβούρα, σγουρός, σμήνος, Σλήμαν, πλάσμα

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: όταν ακούς πσ σε μία λέξη το γράφεις πάντα με ψ, το ίδιο συμβαίνει και με το κσ στις απλές λέξεις γράφεται πάντα με ξ, στις σύνθετες όμως με το εκ, γράφεται κσ.